Verslag Morele economie 23 mei ‘22

Kathleen Ferrier heet iedereen welkom. Initiator van het thema Morele Economie van deze RT is Jack Cox. De reden voor het schrijven van zijn boek ‘Vlindereconomie’ was de steeds vroeger in het jaar vallende Overshoot day. Deze dag markeert het moment in het jaar dat de resources van één aarde voor het gehele jaar zijn opgebruikt en hangt samen met de steeds groter wordende ecologische voetafdruk van de wereldpopulatie, die ons toont dat we te langzaam vooruit bewegen. Omdat we diep van binnen geloven dat we niet kunnen veranderen maken we nog altijd de verkeerde keuzes. Het water staat ons echter aan de lippen; en daarom moeten we lef tonen. Daar gaat het thema van vandaag over: de visie die ten grondslag ligt aan die moeilijke keuzes die er uiteindelijk voor kunnen zorgen dat er verandering komt.

 

I. Introductie onderwerp

________________________________________________________________________________________

Jack Cox kreeg als econoom begin 2017 interesse voor het begrip duurzaamheid, binnen de kaders van duurzaam beleggen en ontdekte dat er niet werd niet gekeken naar de mate van duurzaamheid van het economische systeem zelf. De economie creëert een welvaartseffect: lage rentes, hoge winsten en het tegemoetkomen aan vermogensbezitters. Deze welvaart is slechts toebedeeld aan een kleine groep mensen en houdt geen rekening met toekomstige generaties. Het aldoor stijgende BNP reflecteert meer welvaart voor de huidige generaties– maar is hier geen limiet aan? Alles wordt relatief bekeken en er is geen sprake van absolute randvoorwaarden – totdat indicatoren zoals Overshoot Day en onze ecologische voetafdruk ons lieten zien dat er een limiet is. Voor de generaties die ons opvolgen is het belangrijk om na te denken over alternatieve economische structuren die onze voorraden niet uitputten. Het voorstel om dit te bewerkstelligen is een sociaal-ecologisch inkomen: een basisinkomen gekoppeld aan een ecologische voetafdruk.

De vraag is: Zijn we als samenleving bereid om onszelf in financieel opzicht met elkaar te verbinden zodat we meer in balans komen en oog hebben voor de generaties die na ons komen?

Paul van der Lecq is gedreven om het economische systeem een morele en filosofische dimensie te geven. Er is de fysieke wereld, maar we hebben als mens ook een denkbeeldige wereld gecreëerd. We moeten uit vastgesleten patronen zien te komen en een nieuwe weg inslaan. Een nieuwe taal leren spreken; een nieuw narratief.

De driehoek van de Morele Economie bestaat uit de volgende drie ‘hoeken’:

1. Filosofie; de ‘waarom’-vraag (net zoals kinderen) à in welke wereld zijn wij terecht gekomen? Eigenlijk begrijpen wij als mensheid er heel weinig van.
2. Economie; gaat niet om geld, maar over verdelingsvraagstukken.
3. Ethiek; gaat over begrenzing. Definitie Foucault: ethiek = kritiek. Iedere vorm komt voor uit een grens; (= norm)

Tussen de drie punten heerst er een interessante dynamiek: waarom begrenzing? Waarom verdeling? Is het de ethische norm om deze eerlijk te verdelen? Dat is de essentiële vraag omtrent voorstel voor basisinkomen en morele economie.

Ad Vlems vond zijn inspiratie vanuit plichtsgevoel naar de generatie van (zijn) kinderen en het horen over het smelten van de ijskappen. Dit heeft hem geïnspireerd om duurzaam te gaan leven voor toekomstige generaties. Om te beginnen bij de bouwsector: de duurzaamheid ligt hier bij circulair bouwen. De Nederlandse staat wil 1 miljoen woningen gaan bouwen in de komende 10 jaar. Het zou een enorm verschil maken als huizen zouden worden gebouwd met biobased bouwmateriaal in plaats van normaal bouwmateriaal. Biobased materialen zijn  gemaakt van hernieuwbare grondstoffen die compleet of gedeeltelijk bestaan uit biologische materialen- zoals vezels, suiker(s), micro-organismen, of eiwitten. Deze materialen kunnen dus op korte termijn op natuurlijke wijze terug groeien. Verder kunnen duurzame huizen verwarmd worden door middel van een CESAR warmte accu. Dit gebeurt in Ecodorp Boekel, waar de accu 120.000 kWh/jaar aan de vloerverwarming in de woningen. De energie wordt opgewekt door 600 pv-panelen die de 400m3 aan edelmetaalslak opwarmen tot 450°C. De besparing van gas is momenteel 13.000 m2 per jaar. De bouwsector is enorm traag in verduurzamen, waardoor het idee van een ecodorp zo gewild en baanbrekend is.
Ronald Hazelzet woont al anderhalf jaar in Ecodorp Boekel. Hij benoemt naast het ecologische component ook nadrukkelijk de sociale cohesie die in het dorp plaatsvindt; samen vormen de inwoners een hechte gemeenschap. Voedsel wordt binnen het dorp verbouwd en wekelijks onder de inwoners verdeeld. Ook auto’s  worden gedeeld; carpoolen is er de norm.

 

Gerrien Anbeek is actief bij de commissie Brede Welvaart voor VNO-NCW. De doelstelling van deze commissie is gebaseerd gedachtegoed van Thomas Piketty; het bereiken van een samenleving met gelijke kansen en werk, een duurzame leefomgeving en voldoende economische groei om die brede welvaart mogelijk te maken. Het proces van digitalisering kan voor de brede welvaart een sleutelrol spelen.
Een basisinkomen zou een goede hervorming zijn vanwege twee voornaamste redenen. Ten eerste zorgt het voor verminderde administratieve lasten in het sociaal voorzieningenstelsel. Ten tweede blijkt op basis van eerdere onderzoeken dat wanneer er een basisinkomen is, mensen eerder deel zullen nemen aan innovatieve projecten. Het basisinkomen zou een oplossing kunnen zijn voor de structurele problematiek op de arbeidsmarkt als gevolg van digitalisering en robotisering. In Duitsland, Canada, Finland, en andere landen zijn succesvolle grote pilots met basisinkomen gedaan, of nog aan de gang.

De uitgangspunten zijn:

• Het basisinkomen moet hoog genoeg zijn voor het bestaansminimum en deelname aan het sociale, culturele en politieke leven.
• De groep deelnemers moet een afspiegeling vormen van de maatschappij, dus zowel bestaan uit werkenden als niet-werkenden.
• Aan de deelnemers wordt drie jaar lang maandelijks belastingvrij €1200 basisinkomen gegeven zonder dat ze een tegenprestatie hoeven te leveren. In Kenya en India is dat lager.
• Proefpersonen mogen extra inkomen verdienen door middel van betaald werk.

De huidige kosten van het sociaal voorzieningenstelsel zijn 95 miljard euro. Het ombuigen naar basisinkomen kost ongeveer 30 miljard. Dit zijn extra kosten die bestaan uit het basinkomen per hoofd van de bevolking. Er zullen echter uiteindelijk ook kosten wegvallen: vanwege het bedrag dat burgers ontvangen/ betalen na belastingaftrek. Hiernaast zullen ook de overheadkosten van ondernemingen wegvallen.

Uit deze informatie komen de volgende stellingen voort:

Stelling 1: 30 miljard is te bekostigen uit digitalisering samenleving.

Stelling 2: Basisinkomen is oplossing voor wildgroei uitkeringen en toeslagen.

 

Herman Wijffels richt zich op het historische perspectief: hoe zijn we als samenleving op dit punt beland? Basis van de homo economicus ontstond in de Verlichting. Vóór dit punt was alleen aandacht voor het hiernamaals, maar daarna kwam er ook aandacht voor het menselijk leven op aarde en onstond de industriële revolutie en het kapitalisme. Inmiddels zijn er echter twee grote problemen in de huidige maatschappij ontstaan:

1. Ecocide: misdaad tegen het leven.
2. Het systeem van de welvaart leidt tot steeds minder eerlijke verdeling tussen arm en rijk.

Gedachten over oplossingen hiervoor hebben verschillende dimensies:

1. Ecologisch: we moeten ophouden met het eindeloos putten uit voorraden. We moeten leren oogsten uit stromen (overvloed versus schaarste) Dit kan door middel van een volledig circulaire economie, waar o.a. regeneratieve landbouw centraal staat.
2. Ander waardesysteem is nodig (feminien, het leven vooropstellend). Levensprocessen op deze planeet begrijpen en eigen te maken. Een andere manier van verdeling van de welvaart is noodzakelijk. De casus voor primair dividend wordt steeds sterker; een basisinkomen lijkt nodig om door de oude verdeling heen te breken en een nieuwe te creëren.

Een interessant filosofisch gedachtegoed dat hierop zou kunnen aansluiten is dat van John Rawls, over de property-owning democracy – de eigendomsdemocratie. Dit is een sociaal systeem waarbij niet de marktwerking, maar staatsinstellingen een eerlijke verdeling van productief eigendom over de bevolking mogelijk maken. Dit voorkomt dat monopolies de verdeling domineren.

II. Panel

__________________________________________________________________________________________________

Er worden verscheidene vragen en belemmeringen onderling en met de sprekers gedeeld. De inhoud is o.a. gericht op de werking van het ecodorp Boekel en de lange termijn-visie van de verduurzaming van dit dorp. Hiernaast wordt er ook aandahct geschonken aan het sociale component van een sociaal-ecologisch inkomen en of dit experiment specifiek op lagere inkomens toegepast zou moeten worden. Ook wordt er gespard over de conceptuele dimensies van een basisinkomen en een circulaire economie. Verder wordt er aan de kaak gesteld of een basisinkomen bestaande uit een vast bedrag wel een oplossing is binnen de context van het vrije marktdenken.

 

III. Concrete vervolgstappen

_________________________________________________________________________________________________________

De paneldiscussie wordt afgerond met de boodschap dat het belangrijk stap is voor de maatschappij om het marktdenken te gaan loslaten. Er zijn hier al veel voorbeelden van, maar we hebben de taal nodig om samenhang te vinden en context te bieden. De taak die hier is weggelegd voor Worldconnectors is om op zoek te gaan naar deze samenhang en de taal te vinden zodat we de visie zichtbaar kunnen maken. De SDG’s zijn er al een lange tijd, maar moeten in het beleid geïncorporeerd worden en ook tijdig geüpdatet worden. De bijeenkomst wordt beëindigd met het besluit om een nieuwe werkgroep Morele Economie binnen Worldconnectors op te zetten, waarin de mogelijkheden en belemmeringen rondom het thema en het experiment met het basisinkomen verder zullen worden uitgediept. Alle leden kunnen zich hier voor aanmelden bij het secretariaat.