20 jaar Earth Charter – geschiedenis
Op 29 juni 2020 is het precies 20 jaar geleden dat het Earth Charter aan de wereld werd gepresenteerd, in het Vredespaleis in Den Haag. Een goede aanleiding voor een overzicht van de historie van het Earth Charter initiatief.
Alide Roerink
Alide Roerink is betrokken bij het mondiale Earth Charter initiatief vanaf de lancering in 2000. Zij is coördinator van Earth Charter netwerk in Nederland, Sinds 2010 maakt zij deel uit van de Council, het bestuur van Earth Charter International. In deze bijdrage – geschreven als onderdeel van het herinneringsboek aan Earth Charter Commissioner Ruud Lubbers is de veelkleurige en veelgelaagde historie van het Earth Charter in één overzicht bijeen gebracht.[1]
Voorgeschiedenis
Bij de oprichting in 1945 werden drie belangrijke taken voor de Verenigde Naties (VN) vastgesteld: handhaving van vrede en veiligheid overal ter wereld, handhaving van de mensenrechten en het aanmoedigen van samenwerking voor sociale en economische ontwikkeling. Pas in 1972 ging men milieubescherming beschouwen als de vierde hoofdtaak van de VN. In de jaren tachtig kwam het concept van duurzame ontwikkeling ter tafel, waardoor de noodzaak werd gezien om de verschillende hoofdtaken geïntegreerd te benaderen.
Het Earth Charter heeft veel te danken aan het Brundtland rapport Our Common Future dat het licht zag in 1987 als resultaat van de World Commission on Environment and Development. In dit rapport is voor het eerst in de geschiedenis van de VN sprake van “de behoefte aan een nieuw handvest als leidraad voor het gedrag van staten in de overgang naar duurzame ontwikkeling”. Ook werd verklaard dat dit document “nieuwe normen moest voorschrijven voor het gedrag van staten en tussen staten onderling, om de middelen van bestaan en het leven op onze planeet in stand te houden.”
Van onderop
De jaren negentig van de vorige eeuw werden gekenmerkt door de steeds belangrijker wordende rol van de civil society in internationale beleidsbepalende processen. De bereidheid nam toe in kringen van de politiek en beleid om met andere belanghebbenden samen te werken en op zoek te gaan naar het gemeenschappelijk welzijn. Deze trend van grootschalige deelname van niet-regeringsvertegenwoordigers aan internationale beslistrajecten is sindsdien alleen maar toegenomen. Ook het internet heeft mensen in alle delen van de wereld in staat gesteld om kennis uit te wisselen en krachten te bundelen, wat hun bewegingen sterker maakt.
In deze context verscheen het Earth Charter Initiative als een gemeenschappelijke poging om een wereldomvattende ethische visie te bieden als leidraad in deze nieuwe periode. Het werd een wereldwijde beweging op zoek naar gemeenschappelijke doelen en algemeen erkende waarden die culturele, religieuze en nationale grenzen overstijgen. De motivatie van de honderdduizenden betrokkenen bij het ontstaan van deze beweging kan worden verklaard uit de toenemende onvrede over de toestand in de wereld – gekenmerkt door milieudegradatie, ongelijkheid en armoede – en de zoektocht naar een alternatieve visie op ontwikkeling.
Ontstaansgeschiedenis 1992-2000
Het idee om een Earth Charter te ontwikkelen wordt onderdeel van de voorbereidingen voor de United Nations Conference on Environment and Development (UNCED), de Earth Summit, die in 1992 in Rio de Janeiro zou gaan plaatsvinden. In 1990 en 1991 vinden op nationaal en internationaal niveau verschillende voorbereidende bijeenkomsten plaats, waarin de elementen voor een dergelijk charter werden besproken. Enkele maanden voor de eigenlijke topconferentie, tijdens de vierde en laatste voorbereidende bijeenkomst, blijkt echter dat er geen overeenstemming tussen de diverse regeringen kon worden bereikt. Het Earth Charter wordt afgevoerd van de agenda voor de Earth Summit. Niettemin wordt er parallel aan de topconferentie in 1992 door NGOs uit negentien landen de bouwstenen voor het Earth Charter opgesteld. De mensen die daarbij betrokken waren, zijn de pioniers van het Earth Charter initiatief.
In april 1994 wordt het idee weer opgenomen door de UNCED secretaris-generaal Maurice Strong samen met Mikhail Gorbatsjov – inmiddels president van Green Cross International -, koningin Beatrix en Ruud Lubbers. De Nederlandse regering stelt financiering ter beschikking.
Deze fase van beraadslagingen over het Earth Charter begint met een internationale workshop, gehouden in het Vredespaleis te Den Haag in mei 1995 in aanwezigheid van koningin Beatrix. Daaraan nemen meer dan zeventig mensen deel uit dertig landen vanuit alle continenten en culturele en religieuze achtergronden. De workshop komt met de ethische notie common but differentiated responsibilities. Een principe dat later nog vaak zou terugkomen bij onderhandelingen over klimaatbeleid.
Commission overziet consultatieproces
Eind 1996 wordt de Earth Charter Commission gevormd om de dialoog en het schrijfproces van het Earth Charter document te bewaken. Leden van de Commissie zijn afkomstig uit alle regio’s van de wereld. Vanuit Nederland treden Ruud Lubbers en Awraham Soetendorp toe.
De eerste bijeenkomst van de Commissie vindt plaats in maart 1997, waarbij de Earth Charter Benchmark Draft wordt gepubliceerd. De Earth Charter Commission roept op tot verder internationaal overleg over de tekst van het document. Vervolgens vinden er talloze bijeenkomsten en besprekingen plaats, o.a. met groepen en deskundigen op het gebied van internationale wetgeving, geloofstradities, hedendaagse wetenschap, vrouwenrechten en onderwijs om de gemeenschappelijke waarden en principes vast te stellen die deel moesten uitmaken van een dergelijk document en om commentaar te leveren op het ontwerp van het Earth Charter.
Het Indigenous Peoples programma van het Earth Charter doet veel moeite om de wijsheid van inheemse volkeren in het dialoogproces te betrekken. Eerst wordt in mei 1996 een bijeenkomst in Costa Rica bijgewoond door vertegenwoordigers van inheemse volkeren uit heel Amerika. Een reeks suggesties brengt tot uitdrukking dat het Earth Charter een visie zou moeten bevatten waaruit het waardevolle bestaan van vele verschillende volkeren en culturen zou blijken. Bij inheemse groepen in Zuid-Amerika ontstaat zoveel belangstelling dat de Earth Charter Nationale comités in El Salvador en Panama geheel worden geleid door vertegenwoordigers van inheemse volkeren. Ook de Inuit Circumpolar Conference (ICC) raakt betrokken bij het debat over de Earth Charter tekst, met name over Principe 7 in het tweede referentieontwerp. Daarin was de volgende formulering opgenomen: ‘Behandel alle levende wezens met mededogen’. Dit blijkt onacceptabel voor de inheemse jagersculturen. Na intensief overleg wordt de formulering ‘respect en consideratie’ met betrekking tot dieren door allen aanvaard. De verwijzing naar inheemse culturen verschijnt in de definitieve tekst van het Earth Charter als Principe 12. Bovendien is het document als geheel bezield door inheemse wijsheid.
Tussen 1997 en 2000 worden over de hele wereld in totaal 42 nationale Earth Charter comités in het leven geroepen. Tegelijkertijd vinden er regionale bijeenkomsten plaats in Amerika, Centraal-Azië, Afrika en het Midden-Oosten. Ook worden er online-conferenties over het Earth Charter gehouden om de dialoog tussen universitaire studenten en professoren aan te moedigen en verschillende groepen meer bij de ontwikkeling van het Earth Charter te betrekken.
De Aarde omhelzen
De geschiedenis van het Earth Charter is een verhaal over mensen. Twee uitzonderlijk indrukwekkende momenten staan in de herinnering gegrift van degenen die erbij waren. Het eerste moment was de afsluiting van de Earth Charter Conference of the Americas, in december 1998 in Mato Grosso in Brazilië. De deelnemers kwamen bijeen in nationaal park Chapada Dos Guimares. Samen met vierduizend in witte Earth Charter-shirts gehulde studenten, vormden zij een menselijk keten van ruim 3,5 kilometer. Een symbolische omhelzing van de Aarde. Daarna werd een Earth Charter-monument onthuld. Het monument van kunstenaar Jonas Correastelt stelt de Aarde voor, ondersteund door een boomstam en vijf kinderen uit de vijf continenten. De ketenen waarmee zij eerder waren vastgebonden zijn losgeknipt, en zo kunnen zij de Aarde dragen, in alle vrijheid en gezamenlijkheid. Een krachtig en hoopvol beeld.
Het tweede moment was op een avond in december 1999 tijdens het World Parliament of Religions in de Arena of Good Hope, in Kaapstad, Zuid-Afrika. De arena zit stampvol met ruim vijfduizend mensen. Op het moment dat Nelson Mandela binnen treedt, breekt er een daverend applaus uit dat lang aanhoudt. Emotie is in ieders hart te voelen voor de leider die zich heeft ingezet tegen apartheid en die Zuid-Afrika naar een nieuwe fase bracht in de geschiedenis. Het ontwerp Earth Charter document wordt uitgereikt aan alle aanwezigen. Nelson Mandela neemt het dankbaar in ontvangst.
Kort of gelaagd?
Er worden drie formele vergaderingen gehouden van de International Earth Charter Drafting Committee. Resultaten van alle regionale en online bijeenkomsten zijn besproken en verwerkt in nieuwe versies van het Earth Charter.De drafting sessies brachten wetenschappers, rechtsgeleerden, ethici en activisten van NGOs uit de gehele wereld samen. Velen waren van mening dat het noodzakelijk was tot een omvangrijk document te komen. Een kort document, van één of twee bladzijden zou in hun ogen niet voldoen aan de verwachtingen. Anderen wilden een kort en bondig Earth Charter, met tien korte principes, dat gemakkelijk gebruikt en verspreid kon worden. De Drafting Committee koos uiteindelijk voor een ‘gelaagd’ document, waarbij de 16 hoofdprincipes zijn ondergebracht in vier pijlers. De hoofdprincipes zijn uitgewerkt in ondersteunende principes en handelingsperspectieven.
De Earth Charter Commission was uiteindelijk in staat een definitieve versie van het Earth Charter te presenteren in maart 2000 in het UNESCO hoofdkantoor in Parijs. De officiële lancering van het Earth Charter vond plaats in het Vredespaleis te Den Haag op 29 juni van dat jaar. Koningin Beatrix nam het eerste exemplaar van het Earth Charter in ontvangst.
Van 2000 tot heden
Met de lancering van het Earth Charter document werd een nieuwe fase ingeluid. Het eerste besluit was het initiatief niet langer te laten opereren onder de gezamenlijke vlag van de Earth Council en Green Cross International. Het zou voortaan geleid worden vanuit de Earth Charter Commission zelf, met name door de stuurgroep. Het secretariaat zou niet langer vanuit Den Haag worden gevoerd, maar gevestigd worden in Costa Rica. Het kreeg de opdracht om het Earth Charter te promoten en tot leven te brengen door middel Earth Charter activiteiten overal in de wereld.
Het Earth Charter secretariaat nodigde al haar contacten uit om het Earth Charter te bekrachtigen door middel van het onderschrijven van een Endorsement Statement, dat als volgt luidt:
We, the undersigned, endorse the Earth Charter. We embrace the spirit and aims of the document. We pledge to join the global partnership for a just, sustainable, and peaceful world and to work for the realization of the values and principles of the Earth Charter.
Aan deze oproep werd op grote schaal gevolg gegeven. Dit bouwwerk van wereldwijde bekrachtiging van het Earth Charter versterkt het effect en de doelen van de beweging. Bekrachtiging wordt gedefinieerd als blijk geven van betrokkenheid bij de geest en doelen van het document en van de intentie om het Earth Charter op passende wijze te gebruiken, afhankelijk van de situatie van het individu of de groep. Het Earth Charter wordt onderschreven en gebruikt door talloze scholen en instituten voor hoger onderwijs. Opmerkelijk is de resolutie ter bekrachtiging van het Earth Charter door UNESCO in 2003. De resolutie erkent het Earth Charter als een belangrijk ethisch kader voor duurzame ontwikkeling en bevestigt de intentie van de lidstaten “om het Earth Charter te gebruiken als educatief hulpmiddel, met name in het kader van de Decade for Education for Sustainable development van de Verenigde Naties (2005-2015)”. Een andere invloedrijke organisatie die het Earth Charter bekrachtigde is de World Conservation Union (IUCN), dit gebeurde in 2004.
Vieren en verder uitdragen
Mijn voorstel aan de Commissie om het eerste lustrum, vijf jaar na de lancering van het Earth Charter document, aan te grijpen voor een internationale viering, wordt omarmd. Het is aanleiding om het internationale netwerk bijeen te brengen in het KIT in Amsterdam en de impact van het Earth Charter initiatief te evalueren. Uit de evaluatie blijkt het Earth Charter een “sterk merk” en de dialoog een belangrijke verbindende kracht. Conclusie is de dialoog voort te zetten, maar het accent te leggen op actie. Verhalen uit de hele wereld werden bijeen gebracht in het boek Earth Charter in Actie – Naar een Duurzame Wereld, uitgegeven door KIT Publishers. Ook wordt Earth Charter+5 gekozen als een van de gezamenlijke momenten in 2015 voor koningin Beatrix om haar zilveren jubileum – 25 jaar op de troon – te vieren. Koningin Beatrix hielp mee om de 25 mooiste tekeningen van basisscholieren te selecteren, geïnspireerd op het Earth Charter. In haar atelier creëerde de koningin de boekomslag waarin zij de tekeningen in ontvangst nam om ze met de kunstzinnige Ark of Hope mee te geven op een reis om de wereld. Ook stemde ze in met een speciale NCDO publicatie over haarzelf: De schepping staat op het spel. De wereld volgens koningin Beatrix.[2] ‘Earth Charter+5’wordt een impuls voor de Earth Charter beweging. Het jongerennetwerk krijgt vleugels en nieuwe mensen worden bereikt.
In 2005 besluit de Commission om de Earth Charter International Council in te stellen, met als doel de leiding over het initiatief over te dragen. De Council komt er in 2006, maar de Commission zou nog vier jaar de verantwoordelijkheid houden over het Earth Charter document. In 2010 komen Commission en Council bijeen in het Vredespaleis in Den Haag ter gelegenheid van de viering van 10 jaar Earth Charter, opnieuw in aanwezigheid van koningin Beatrix.
Koningin Beatrix
Dat koningin Beatrix interesse stelde in het Handvest van de Aarde, blijkt niet alleen uit haar aanwezigheid op belangrijke momenten in de ontstaansgeschiedenis. Het blijkt ook uit de thema’s die ze ter sprake brengt in haar kerstredes. In de kerstrede 2011 spreekt ze over het Earth Charter: “Allen moeten kunnen méédelen in welvaart zodat het menselijk welzijn steeds wordt verbonden met het algemeen belang. Bovendien moet in elke besluitvorming de kwaliteit van de toekomst meetellen. Die ligt in beschermen van natuur en milieu, respect voor het culturele erfgoed en onderkennen van de immateriële waarden die zin geven aan beschaving. Met de afwegingen die nu worden gemaakt staat ook het leven van wie na ons komen op het spel; niemand mag daarvoor de ogen sluiten. Met kennis en informatie kunnen wij ons wapenen. Daarmee mag niet angst de drijfveer worden maar een nieuw gevoel van universele verantwoordelijkheid. In het Handvest voor de Aarde wordt dit uitgangspunt zo verwoord: ”De Aarde, ons thuis, is een unieke leefgemeenschap. De mondiale natuurlijke omgeving met haar eindige hulpbronnen is ons aller zorg. Bescherming van de vitaliteit, verscheidenheid en schoonheid van de Aarde is een heilige opdracht.” ‘Duurzaamheid’ wordt dat vandaag genoemd.”
Tekst blijft ongewijzigd
Na een discussie over relevantie en actualiteit van het Earth Charter besluit de Commission in 2010 om de tekst van het document te handhaven. Ontwikkelingen die zich in de toekomst zouden voordoen, zullen ofwel leiden tot actualisering van het Earth Charter in de vorm van aanvullende teksten (addenda), ofwel tot nieuwe initiatieven die weliswaar voortbouwen op het Earth Charter, zo denkt de Commission op dat moment, maar onder een nieuwe naam.
Met de oprichting van de Earth Charter Council in 2006 is Earth Charter International (ECI) de officiële naam geworden voor de mondiale organisatie. Alle organisaties die bereid zijn het Earth Charter in eigen land uit te dragen krijgen vanaf dat moment de mogelijkheid een overeenkomst te sluiten met Earth Charter International om ECI Affiliate te worden. Alle supporters – individueel of institutioneel – behouden de mogelijkheid Endorser te worden en zich met het logo als ECI Endorser kenbaar te maken. Jongeren leiderschapstrainingen worden ontwikkeld en jongerenprojecten, vooral in ontwikkelingslanden, ondersteund. De naam Earth Charter Initiative is gebleven en verwijst naar de brede beweging van supporters, partners, Endorsers, adviseurs én leden van de historische Earth Charter Commission.
Focus op educatie
Earth Charter International richt zich als eerste prioriteit op Education, in het Nederlands misschien het beste omschreven als onderwijs én bewustwording. In 2014 wordt in Costa Rica, op de campus van de VN Universiteit voor de Vrede (UPEACE) het Earth Charter Education Centre geopend. Naast onderwijs krijgen governance en wereldburgerschap aandacht. Governance omvat daarbij niet alleen mondiaal of nationaal bestuur, maar ook lokale gemeenschapsvorming. Earth Charter activiteiten in lokale gemeenschappen komen tot stand in samenwerking met Local Governments for Sustainability (ICLEI), Fundacion Deyna en ForoSoria 21 in Spanje, Global Community Initiatives (GCI) en het World Resources Institute (WRI). Steden als Joondalup in Australië, Toronto in Canada en Sao Paulo in Brazilië hebben het Earth Charter omarmd bij hun planning. De hoofdstad San José van Costa Rica gebruikt het Earth Charter om alle gemeenteambtenaren te trainen in duurzaamheid.
Erkenning
Met de komst van de Earth Charter Council in 2006 wordt de werkwijze van decentralized empowerment gestimuleerd. In combinatie met een faciliterend secretariaat komen er nieuwe projecten en partnerschappen van de grond. In toenemende mate op initiatief van Affiliates, jongerengroepen en partners. Zo introduceerde Earth Charter Duitsland in 2015 het idee om op 29 juni jaarlijks International Earth Charter Day te vieren. Jongeren in Japan en India kwamen recent met het idee voor een app, MAPTING, waarin het Earth Charter en de in 2015 door de VN vastgestelde Sustainable Development Goals (SDGs) worden gecombineerd en positieve acties op de wereldkaart worden gedeeld. Het idee om binnen de VN te komen tot de instelling van een Earth Trustees Council, leidde recentelijk tot de oprichting van een internationaal Earth Trustees Platform, waarbij Earth Charter Nederland optreedt als één van de partners, namens ECI.
Vrienden van het Earth Charter droegen ook bij aan de ontwikkeling van de VN Agenda 2030 met de 17 SDGs. Er zijn duidelijk overeenkomsten tussen de SDGs en het Earth Charter, waarbij het Earth Charter een belangrijke rol blijft vervullen als ethisch kompas.
Behalve dat in 2015 de 15e verjaardag van het Earth Charter werd gevierd en de SDGs werden aangenomen, was er nog een historische gebeurtenis waaruit erkenning voor het Earth Charter tot uitdrukking komt. Paus Franciscus spreekt expliciet over het Earth Charter in zijn belangwekkende encycliek Laudato Sí: “The Earth Charter asked us to leave behind a period of self-destruction and make a new start, but we have not as yet developed a universal awareness needed to achieve this. Here, I would echo that courageous challenge: “As never before in history, common destiny beckons us to seek a new beginning… Let ours be a time remembered for the awakening of a new reverence for life, the firm resolve to achieve sustainability, the quickening of the struggle for justice and peace, and the joyful celebration of life.”[3]
Op weg naar 20 jaar Earth Charter is er veel om dankbaar voor te zijn en op terug te kijken.
[1] Deze bijdrage is mede gebaseerd op het boek uitgebracht onder redactie van Mirian Vilela, Alide Roerink en Peter Blaze Corcoran, 2015, Earth Charter in Actie – Naar een Duurzame Wereld Amsterdam, KIT Publishers.
[2] Frans Bieckmann, 2005, De schepping staat op het spel. De wereld volgens koningin Beatrix, Amsterdam, NCDO
[3] ECI, 2017, Voices of the Earth Charter Initiative Responding to Encyclical Laudato Si’ essays Leonardo Boff, Fritjof Capra, Joe Holland, José Matarrita, Elizabeth May, Steven C. Rockefeller, Awraham Soetendorp